Mùa hè năm nay, tôi bỗng dưng có đám khách đến từ xứ... Kangourou sang Canada họp hành Y Nha Dược gì đó ở Toronto. Vì là bạn hàng xóm cũ nên đám khách có nhã ý sang Québec, trước là thăm bạn cũ, là tôi, sau là ngắm cảnh ngắm người Québec.
Phái đoàn khách hỏi tôi “Québec có gì lạ, có gì hay không?” làm tôi cứ ngớ người ra. Ủa, hồi nào tới giờ mình ở Québec, thấy cũng vậy vậy thôi, có gì lạ đâu cà? Còn hay thì cũng có gì hay đâu! Quê hương Québec của tôi tuy không đến nỗi mùa đông thiếu áo, mùa hè thiếu ăn, nhưng cũng có thể gọi là “Quê hương em nghèo lẳm ai ơi”, so với các tỉnh khác mà kinh tế phồn thịnh hơn như British Columbia, Ontario, Alberta, v.v.
Nhưng có khách lạ hỏi thăm đến xứ xở của mình chẳng lẽ lại nói thế thì đúng là quê quá, lại còn dốt nữa, tôi cũng đành phải “neo nên” internet mà mò mẫm thử xem Québec có gì hay, có gì lạ không để mà giới thiệu cho khách phương xa chứ. Thì ra người ta nói Bụt nhà không thiêng là đúng! Thật ra, Québec của tôi biết bao nhiêu là thứ hay thứ lạ, chỉ là tầm mắt mình cứ nhìn đi chỗ khác, nên không thấy những gì hay đẹp trước mắt thôi.
Tọa lạc ở phía đông-bắc của Bắc Mỹ, nằm giữa tỉnh Ontario và New Brunswick, đồng thời ráp ranh với Hoa Kỳ, Québec là tỉnh lớn nhất trong mười tỉnh của Canada, có diện tích gần 1.7 triệu km2. Ngon lành chưa? Nếu cần làm một sự so sánh thì diện tích tỉnh Québec lớn gấp 3 lần cả nước Pháp, gấp 40 lần diện tích Thụy Sỹ và gấp 50 lần nước Bỉ. So với nước Việt Nam ta, thì tỉnh Québec lớn gấp 5 lần diện tích toàn quốc Việt Nam, mà dân số Québec chỉ có 8 triệu thôi, so với dân số Việt Nam trên 80 triệu người. Wow! Chỉ cần tưởng tượng nếu ta được một dẻo tí ti của Québec để di cư chừng 20 triệu dân Việt Nam sang thôi thì cũng mê tơi rồi!
Québec là nơi có con sông St-Laurent dài nhất lục địa chảy qua, xuôi xuống tận Ngũ Ðại Hồ để đổ ra Ðại Tây Dương, tạo thành những vùng đất màu mỡ dọc hai bên bờ sông, trước khi trôi ra biển. Cái tên Québec cũng bắt nguồn từ con sông này. Chữ Québec là do tiếng của thổ dân sinh sống tại đây, có nghĩa là “eo biển”, dùng để chỉ chỗ thắt nhỏ lại của giòng sông St-Laurent, gần thành phố Québec, trước khi sông này tuôn vào Ngũ Ðại Hồ.
Vì diện tích rộng lớn bao la cho nên có những người tuy định cư tại Québec nhưng có lẽ chưa bao giờ có thể đi hết tỉnh Québec được.
Trái với miền Nam Việt Nam mưa nắng hai mùa, ở Québec có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông rõ rệt, và nhiệt độ thay đổi tùy theo bạn ở vùng nào của tỉnh Québec. Những ai đã từng có dịp lên tận miền cực bắc của Québec, như ở vịnh James hay vịnh Ungava chẳng hạn, hẳn không thể quên được những kỷ niệm của những buổi đi ngắm cầu vòng hay đi chụp hình mặt trời vào lúc nửa đêm, hay cái lạnh giá băng xuống đến -50 độ C vào mùa đông. Tôi đã từng đến đó rồi bạn ạ. Khung cảnh ở những nơi này tuyệt đẹp, như cảnh thiên thai không vướng bụi trần. Bạn có thể lái xe đi chầm chậm trên bờ đê của đập nước Hydro-Québec, nhìn xuống giòng nước xanh và trong suốt đến tận đáy hồ, không một gợn đục. Tôi đã có dịp đi qua nhiều nơi, nhưng chưa nơi nào không khí lại trong lành đến như thế.
Tuy nhiên, du khách đến thăm tỉnh Québec thường chỉ đi hai nơi chính là thành phố Québec (Quebec city), cũng là thủ đô của tỉnh Québec, và Montréal là thành phố chính của tỉnh này.
Ở Québec, mỗi mùa mỗi đẹp, nhưng nếu bạn không phải là người thích đi trượt tuyết mùa đông, cũng không có thú đi trượt nước mùa hè, thì đến thăm Québec vào mùa thu là tuyệt vời nhất. Dạo mới sang Canada và định cư tại Québec, tôi đã từng say mê cảnh sắc mùa thu Québec, lá thư đầu tiên gửi cho gia đình và bạn bè, tôi đã ép hai chiếc lá khô, một vàng một đỏ gửi về. Hai chiếc lá ấy đã tạo niềm mơ ước cho biết bao thân nhân của mình còn ở lại bên kia bờ đại dương. Giờ đây, nhìn lại, tất cả đã như là một giấc mơ qua.
Nhiều tác giả có nhận xét Québec là hình ảnh nước Pháp trong lòng Canada, nhận xét này có thể cũng không ngoa. Người Âu Châu đầu tiên đặt chân đến Québec là nhà thám hiểm Jacques Cartier, kế đó là nhà thám hiểm Samuel de Champlain. Ngày nay, tại thành phố Montréal của tỉnh Québec, có hai chiếc cầu mang tên hai nhà thám hiểm này, là cầu Champlain và cầu Jacques Cartier. Vào đầu thế kỷ thứ XVII, dưới thời vua Louis XII, Québec đã từng là thuộc địa của Pháp, và được đặt tên là Nouveau France. Ðến thời vua Louis XV thì Pháp nhượng lại một phần lớn của Nouveau France cho Anh Quốc, phần đất này chính là Québec ngày nay. Chính ảnh hưởng của văn hóa Pháp và Thiên Chúa giáo đã khiến Québec trở nên một tỉnh rất đặc thù của Canada nói riêng, và của Bắc Mỹ nói chung.
Ðã đến Québec, bạn không thể không thăm thành phố Québec. Tôi đã đưa nhiều bạn bè và khách khứa đi thăm thủ đô Québec, thả bộ qua những con đường nhỏ, khu phố cổ với những cửa hàng mang tên Pháp, cả những con đường hẹp như một con hẻm, với những chàng họa sỹ ngồi đó cả ngày với chiếc cọ trên tay như những nhà phù thủy, biến màu sắc thành phong cảnh, hay những bạn trẻ với tiếng vỹ cầm réo rắt thu hút du khách dừng chân, một hình ảnh thật gợi nhớ đến Paris.
Giữa lòng thành phố Québec là khu phố cổ có tường thành bao bọc. Ðây là thành phố duy nhất ở Bắc Mỹ có tường thành bao quanh, được bảo tồn nguyên vẹn và năm 1985, được Unesco công nhận là Di sản văn hóa. Du khách đến đây vẫn có thể cảm nhận được nền văn hóa Pháp qua nét kiến trúc, qua những lâu đài cổ kính như lâu đài Frontenac trong hình dưới đây, các nhà thờ cổ như Thánh đường Sainte-Anne-de-Beaupré, và nhiều kho tàng lịch sử nằm dọc theo bờ sông St-Laurent.
Quanh khu phố cổ, bạn cũng sẽ có dịp thăm viếng quảng trường Hoàng gia, với mấy anh lính gác cổng mặc quần áo quân đội Hoàng gia màu đỏ rực rỡ. Khổ cho mấy anh lính này không biết được trả bao nhiêu tiền mà phải đứng nghiêm như bức tượng để du khách có thể đến gần chụp hình chung, cứ thế trong hai tiếng đồng hồ trước khi được một toán lính khác đánh trống thổi kèn rầm rộ để hộ tống hai ông lính khác đến đổi ca. Từ đó ra, bạn cũng đừng quên viếng thăm Tòa nhà Quốc hội, Viện bảo tàng Văn hóa, cũng là những công trình nổi tiếng.
Bạn cũng đừng quên viếng công viên Nghệ thuật nhé, nơi có tượng của những vĩ nhân trên thế giới, nơi thu hút nhiều du khách trên thế giới đến đó để tìm tượng vĩ nhân của nước họ. Bạn không đi hết được công viên rộng lớn đó đâu. Nhưng tôi, mỗi lần có khách phải đưa đến đó, tôi chỉ đưa khách đi tìm tượng của một ông họ Nguyễn trong công viên này, đó là tượng Nguyễn Trãi, với chiếc mũ cánh chuồn, và đôi mắt buồn thăm thẳm. Không còn gì cảm động hơn giữa những cái tên vĩ nhân ngoại quốc, nào là Ghandi, nào là Puskin, tự nhiên bạn đứng trước một bức tượng có tên Việt Nam, giữa một xứ sở không phải là nước mình. Chẳng khác gì tha phương ngộ cố tri!
Ra ngoài một chút ngắm thiên nhiên bạn nhé. Ðến thác nước Montmorency bạn sẽ có dịp đi dây cáp lên tận đỉnh cao hơn 80 mét nhìn xuống dòng nước suối ồ ạt chảy bên dưới, để cảm nhận sự nhỏ bé của chính mình trước thiên nhiên.
Bạn nào “hảo ngọt” thì Québec cũng là quê hương của sirop cây phong, vị ngọt và thơm, đựng trong những chai thủy tinh đẹp mắt hình chiếc lá phong. Du khách nước ngoài đến thường mua về làm kỷ niệm hoặc làm quà.
Bây giờ trên đường về Montréal, thành phố lớn nhất trong tỉnh Québec, đông dân vào hàng thứ nhì tại Canada, và là thành phố đứng thứ nhì trên thế giới về số người nói tiếng Pháp, sau Paris. Montréal là một hòn đảo khá lớn nằm giữa sông St-Laurent, nổi tiếng về lịch sử, kiến trúc và văn hóa.
Nếu lấy đường xa lộ, bạn sẽ được đi qua những cánh rừng phong bát ngát, trùng điệp sắc vàng pha đỏ, màu sắc quyến rũ của mùa thu. Khi còn ở Việt Nam, mỗi khi nghe Ba Mẹ tôi nhắc đến mùa thu Hà Nội, hay khi nghe nhạc mùa thu, tôi chỉ thấy nói đến lá vàng. Thu vàng! Nhưng mùa thu Québec thì muôn màu vạn sắc. Từ màu vàng màu đỏ đến màu tím của lá phong, hay màu xanh còn sót lại của những chiếc lá chưa kịp chuyển màu, hoặc màu trắng của những cây bouleaux khẳng khiu, thanh thanh chen lẫn với rừng phong. Tất cả đã tạo nên một vẻ đẹp quyến rũ mà mỗi năm tôi không thể nào quên đi lang thang để thu vẻ đẹp đó vào ống kính. Nhưng dù gì cũng không bằng nhìn tận mắt.
Tôi cũng đã có dịp đi ngắm mùa thu ở nhiều nơi, và giống như trong sách Quốc văn Giáo khoa thư kể một người đi du lịch khắp nơi, về làng gặp lại Thầy dạy cũ hỏi anh “nơi nào đẹp nhất?” thì anh chàng lãng tử không ngần ngại trả lời “quê hương là chốn đẹp nhất”, hay gần đây tôi gặp lại một người bạn cũ hãy còn ở Việt Nam, chị có hoàn cảnh và có dịp đi du lịch nhiều quốc gia trên thế giới, nhưng chị khẳng định “đi đâu rồi cũng vẫn thấy Việt Nam là đẹp nhất, và ở Việt Nam thì Vũng Tàu vẫn là đẹp nhất!” thì tôi cũng vậy. Sau khi ngắm nhìn mùa thu ở mọi nơi, tôi vẫn có thể khẳng định rằng: “mùa thu ở Canada là đẹp nhất, và ở Canada, thì mùa thu Québec, mùa thu Montréal là đẹp nhất đối với tôi”.
Cái tên Montréal bắt nguồn từ một ngọn núi nhỏ tọa lạc ngay giữa thành phố mà trong tiếng Pháp cổ có tên là Mont Réal (ngày nay, gọi là Mont Royal).
Ngay từ những ngày còn học trung học, tôi vẫn nhớ như in mỗi năm đi lãnh phần thưởng cuối năm, thể nào trong gói quà thưởng cũng có quyển "Cours de langue et de civilisation françaises" của Gaston Mauger, dạo ấy học trò cứ gọi tắt là quyển Mauger I, hay Mauger II. Cứ mỗi mùa hè, ngoài việc lôi quyển sách luyện toán của giáo sư Nguyễn Tá - Nguyễn Văn Phú ra làm đi làm lại đến thuộc làu, thì tôi lại lôi hai quyển Mauger ấy ra ngồi tụng như tụng kinh, riết rồi tôi thuộc lòng luôn ba nhân vật chính trong hai quyển sách ấy, là ông bà Vincent và cô con gái Hélène, và mỗi lần bị gọi lên bảng trả bài, tôi thuộc lòng và trả lời như con vẹt! Năm tôi học Pháp văn với thầy Trí, tôi còn nhớ thầy hỏi cả lớp: "tại sao monsieur Vincent thường đi từ Paris đến Montréal mỗi tuần?", không suy nghĩ một giây, tôi trả lời "tại monsieur Vincent là ký giả của Journal de Montréal", trước sự ngạc nhiên của thầy và của cả lớp, vì cái chi tiết ấy, nếu không phải là đã đọc đi đọc lại nhiều lần thì ít ai nhớ. Cái kỷ niệm thơ ấu ấy cùng cái tên Montréal đã in sâu vào ký ức của tôi, cho nên khi rời Việt Nam, và chọn nơi sinh sống, tôi không có một cái tên nào khác hơn là Montréal! Ði đâu thì đi, ngay cả khi đi về Việt Nam, nhưng khi bước chân về đến phi trường Montréal tôi vẫn cảm thấy tôi đang “về nhà”!
Là một thành phố quan trọng của Bắc Mỹ, Montréal vẫn còn giữ được rất nhiều kiến trúc cổ kính từ thế kỷ 18 và 19, cũng như khu phố cổ với những con đường đá gập ghềnh với nhiều di tích của thị trấn Ville-Marie xa xưa.
Với ảnh hưởng của Giáo hội La Mã, Montréal cũng là thành phố còn giữ được rất nhiều nhà thờ, mà ai đến thành phố này không thể nào không dừng chân đến Oratoire Saint Joseph, là một trong những ngôi giáo đường tôn nghiêm và to lớn nhất tại Montréal, do Frère André sáng lập ra. Oratoire St-Joseph nổi tiếng không phải chỉ vì đó là ngôi giáo đường có vòm lớn vào hàng thứ ba trên thế giới, mà còn vì sự linh hiển của ngôi giáo đường này. Tục truyền rằng ngày xưa có nhiều người bị bệnh ngặt nghèo, đã đến đây và được Frère André chữa khỏi bệnh và sau khi Frère qua đời, vẫn tiếp tục hiển linh cứu độ dân lành. Trên một bức tường trong thánh đường, bạn đừng ngạc nhiên khi thấy vô số nạng gỗ, xe lăn treo la liệt. Ðó là những người bị bệnh nan y, lên oratoire cầu nguyện và đã được lành bệnh, họ đem nạng lên tặng lại thánh đường để làm bằng chứng sự linh hiển.
Trên đường lên thánh đường, với những bậc thang cao chót vót, có riêng một phía thang dành cho những người muốn quì gối để leo lên nhà thờ. Chính mắt tôi đã có lần nhìn thấy một người đàn bà thành khẩn quì gối lần từng bậc thang, mắt nhạt nhòa nhìn lên ngôi thánh đường cao vót bên trên. Tôi không hiểu động lực nào, sự tuyệt vọng đến mức nào, đã khiến bà bất chấp khó khăn và sự tò mò nhìn ngó của những người chung quanh để quì từng bậc thang như vậy? Nhưng tôi thật xúc động và tuy chỉ là người ngoại đạo, tôi cũng đã theo từng bước của bà lên đến tận bên trên để quỳ xin Mẹ Maria chứng giám cho lòng thành của bà.
Với những thành quả và sự linh hiển được kiểm chứng, Frère André đã được Tòa thánh La Mã phong Thánh, và nay, ngài chính thức được gọi là Saint André, đem lại hãnh diện lớn lao cho cộng đồng Công giáo tại Montréal và Canada.
Nói về thể thao và những sinh hoạt khác, năm 1967 Montréal là địa điểm tổ chức Triển lãm Quốc tế (Expos 67) đã được ghi nhận là thành công nhất trong lịch sử. Ðến năm 1976, khi dân tị nạn Việt Nam còn bỡ ngỡ với sinh hoạt tại Canada, thì Montréal lại tổ chức Thế vận hội mùa hè, với chi phí xây cất Stade Olympique tốn kém và lỗ lã nặng nề. Ngày nay, Stade Olympique cũng là một địa điểm thu hút được nhiều du khách đến tham quan. Tuy nhiên, vì chi phí bảo trì hàng năm quá quan trọng, gần đây thành phố Montréal đã nghĩ đến việc trưng cầu ý kiến người dân để quyết định về số phận của Stade Olympique trong tương lai.
Montréal cũng nổi tiếng là một thành phố văn hóa. Hàng năm Montréal đều tổ chức 3 đại hội Liên hoan phim ảnh. Ðại hội nhạc Jazz cũng thu hút hàng năm cả trăm ngàn du khách đến thành phố này, cũng như hàng năm các nhạc sỹ, nghệ sỹ nói tiếng Pháp trên toàn thế giới cũng đến khoe tài tại Montréal.
Hàng năm, đến mùa hè, Montréal cũng là nơi tổ chức thi đốt pháo bông cho các quốc gia trên toàn thế giới. Sinh hoạt này cũng thu hút mạnh mẽ dân chúng địa phương cũng như du khách đến thăm Montréal.
Ngoài ra, có thể nói Montréal là nơi đào tạo ra nhiều người nói song ngữ một cách hoàn hảo nhất. Cứ bước chân xuống phi trường Montréal, nghe qua máy phóng thanh, ta cũng có thể thấy khó có nơi nào nói hai thứ tiếng một cách lưu loát và chuẩn xác như thế.
Chính vì những nét đặc thù văn hóa này, cũng như vì Montréal là một thành phố song ngữ mà trong những năm từ 1975 đến 1980, Montréal đã thu hút khá đông người Việt tị nạn đến định cư, là những thành phần ưu tú, những ông Ðốc, bà Trạng, xuất thân từ các trường Pháp tại Việt Nam như Jean-Jacques Rousseau, Chasseloup, Marie Curie, Couvent des Oiseaux, v.v.
Ðến nay, con số người Việt định cư tại Montréal vào khoảng 35,000 người, vẫn được người Việt ở những nơi khác đánh giá là “thành phần văn hóa”.
Chả thế mà Montréal tuy chỉ có 4 triệu dân mà có đến 8 trường vừa đại học vừa cao đẳng nằm ngay trong phạm vi của thành phố, trong đó năm vừa qua, đại học McGill được xếp hạng đứng đầu trong các đại học tại Canada, và được kể trong số 12 đại học danh tiếng nhất trên toàn thế giới.
Rời Montréal, nếu còn thì giờ, trên đường đến Ottawa, bạn đừng quên ghé qua Gatineau của Québec, nơi nổi tiếng là có những rừng phong rực rỡ nhất, phong cảnh hữu tình nhất của Québec. Chỉ cách ngọn đồi Quốc hội chừng 15 phút đường xe thôi, bạn sẽ chìm vào khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp và vào mùa thu thì bạn nào thích chụp ảnh chắc chắn sẽ thực hiện được những bộ hình độc đáo. Tôi yêu mùa thu Canada, tôi mê cái màu sắc rực rỡ của mùa thu Québec. Bạn có bao giờ ngồi một mình bên giòng nước, nghe tiếng nước róc rách và tiếng thì thầm của lá trong cái se se lạnh của buổi chớm thu? Ðó là chốn thiên thai đấy! Chả cần tìm đâu xa.
Québec, “quê” tôi đấy. Mời bạn dừng chân ghé thăm.
Hải Phong