Từ một nước nghèo, lạc hậu như Vietnam, chúng ta có khuynh hướng xem văn hóa, truyền thống của các nước giàu có phương Tây là ưu việt. Nhưng khi xét sâu xét kỹ, chẳng phải cái gì của họ cũng hay hơn mình, mà có thể là dở hơn.
Xin nói về cái tục lệ đàn bà khi lấy chồng thì đổi họ (last name, surname) của mình thành họ của chồng.
Tục lệ này khai sinh vào thế kỷ thứ 14 ở Anh quốc, với khái niệm là người vợ là "tài sản, sở hữu" của người chồng. Sang thế kỷ 15, luật gia Henry de Bracton đi thêm một bước nữa khi lý sự rằng sau khi lấy nhau, hai vợ chồng trở thành "một con người, một thân thể, một máu thịt". Vào thời điểm này, đàn bà có chồng không được sở hữu tài sản, đi bầu hoặc tham dự ngành luật. Sau khi lấy chồng, họ coi như "biến mất" để trở thành một phần của người chồng. Đây chính là chủ nghĩa "Chồng chúa vợ tôi" của Anh quốc vậy. Cho nên người vợ phải đổi họ mình thành họ chồng. Qua thế kỷ 17 thì tập tục này đã thành truyền thống vững chắc trong xã hội Anh, sau đó lan qua những nước mới, tạo lập bởi Đế quốc Anh như Mỹ, Úc, Canada.
3 thế kỷ nữa trôi qua. Sau đệ nhị thế chiến, phong trào Giải Phóng Phụ Nữ, Nam Nữ Bình Quyền ra đời. Phụ nữ ở phương Tây dần dà được có quyền làm tất cả những gì mà đàn ông được làm. Ấy thế mà đến tận ngày nay, cái truyền thống đổi họ vợ qua họ chồng vẫn tồn tại ở các nước nói tiếng Anh. Một lý do có thể giải thích là người gốc Anh có tính bảo thủ rất mạnh. Họ không chịu thay đổi truyền thống, dù đó không phải là truyền thống tốt. Một bằng chứng khác là hệ thống đo lường của họ (pound, mile, gallon, độ Farenheit) phức tạp hơn hệ thống thập phân của Pháp (kg, km, lít, độ C) nhưng họ đâu có chịu đổi.
Tập tục người vợ đổi họ mình qua họ chồng không những là đi ngược lại nguyên tắc nam nữ bình quyền mà còn trở thành lố bịch, bất tiện khi những người phụ nữ có 3 đời chồng phải đổi họ 5 lần (3 lần lấy họ chồng, 2 lần trở lại họ mình sau khi ly dị).
Trong khi đó, Pháp, Ý, Hòa Lan, Vietnam, Trung Quốc, Malaysia, Korea đã tiến bộ hơn dân gốc Anh với truyền thống không bắt vợ đổi họ mình qua họ chồng. Riêng tỉnh Quebec còn cấm đoán vợ không được đổi họ mình qua họ chồng. Dân Mỹ cũng dần dà bỏ cái truyền thống này. Thống kê cho thấy hiện nay 30% người vợ ở Mỹ vẫn giữ họ riêng của mình sau khi lấy chồng.
Mới đây, phu nhân của Thủ Tướng Canada, bà Sophie Gregoire, vốn là người gốc Quebec, đã tạo ra chuyện xầm xì tai tiếng khi thêm họ của chồng là Trudeau vào họ Gregoire của mình sau khi chồng đắc cử Thủ Tướng, đi ngược lại với luật của tỉnh Quebec. Có lẽ bà muốn theo truyền thống của đại đa số phu nhân Thủ Tướng Canada, vì dù lấy Justin Trudeau năm 2005, bà vẫn giữ họ Gregoire của mình cho đến gần đây. Chỉ có một phu nhân Thủ Tướng Canada duy nhất trong lịch sử vẫn giữ họ riêng của mình là bà Maureen McTeer, vợ của Thủ tướng Joe Clark (1976), dù là bà dân gốc Anh. Đây chính thực là người đàn bà đấu tranh cho chủ trương Nam Nữ Bình Quyền, dù bà bị rất nhiều dư luận của phái bảo thủ chỉ trích.
Tiếc thay, một số phụ nữ Vietnam di cư qua Bắc Mỹ cũng lại bắt chước cái truyền thống chẳng hay ho gì này. Trước hết là đổi tên từ tên tiếng Việt sang tên tiếng Anh cho người bản xứ dễ gọi. Rồi khi lấy chồng lại đổi qua họ chồng. Thế là hoàn toàn mất dấu vết, bạn bè xa xưa không còn cách gì mà tìm ra, có Google search bao nhiêu lần cũng thua.
Hoàng Hải Hồ